Trwa remont mogiły Powstańców Styczniowych w Warcie. Naprawiają błąd! - ZDJĘCIA

Jak informuje historyk-regionalista Tadeusz Żak, powodem wymiany płyt jest duży błąd co do miejsca śmierci i miejsca wiecznego spoczynku kilku powstańców, który należy poprawić. Cały pomnik zostanie także odnowiony. W latach 90 XX w. na pomniku umieszczona została tablica z nazwiskami poległych pod Wartą i Poprężnikami oraz straconych w Warcie powstańców.Po kwerendach w archiwach okazało się, że kilku powstańców których nazwiska widniały na zdemontowanej tablicy nie zginęło w walce z Moskalami w okolicach Warty , a pod Warką w woj. mazowieckim. W okresie Powstania Styczniowego w okolicach Warty doszło do kilku starć i potyczek powstańców z Moskalami . Pierwsza potyczka miała miejsce 17 marca 1863r. W kilka dni po tej potyczce 27 marca Rosjanie aresztowali Burmistrza Warty –Kowalewskiego , na którego miał donieść jeden z mieszkańców miasta o nazwisku Ludwik Polewinski ( 29 marca trzej powstańcy, członkowie Straży Narodowej wykonali na nim wyrok śmierci ). W maju i w czerwcu 1863r. mieszkańcy miasta byli świadkami egzekucji kilku powstańców. W maju Moskale powiesili na warckim rynku m.in. Cieleckiego , okrążkowego , który był bratem dziedzica Rossoszycy.
Warto w tym miejscu przybliżyć postać ppłk. Władysława Kononowicza ( 1820-1863) postać wybitną a wśród mieszkańców miasta zapomnianą. Władysław Kononowicz służył początkowo w stopniu kapitana w armii carskiej, m.in. służył na Kaukazie . W powstaniu styczniowym początkowo służył w oddziale Dionizego Czachowskiego , a następnie był samodzielnym dowódcą oddziału w woj. mazowieckim i sandomierskim . W pobliżu Warki ( nie Warty) zorganizował oddział liczący ok. 600 ludzi . Oddział założył na trudno dostępnej Kępie Rozniszewskiej , mając oparcie w pobliskich wsiach. Walczył metodą przejętą od kaukaskich górali –przez zaskoczenie przeciwnika . Odnosił świetne zwycięstwa, m.in. pod Magnuszewem 5 maja, pod Rozniszewem 14 maja, pod Kościuszkowem 28 maja 1863r. W dniu 1 czerwca oddział Kononowicza walczył pod Dębnowolą z przeważającymi siłami rosyjskimi. Oddział Moskali liczył : 10 kompanii piechoty, 4 szwadrony jazdy, dysponował także 4 działami . Następnego dnia 2 czerwca w okolicach pod Wólką Grabowiecką oddział Kononowicza w starciu z Rosjanami zabija 1 kozaka i kilkunastu rani , sam mając tylko 3 rannych. Oddział Kononowicza ciągle ścigany przez Moskali wycofał się za Pilicę, gdzie w lasach Rożniewskich dowódca rozpuścił cały oddział do domu . Na początku czerwca 1863r. ppłk. Wł. Kononowicz, kpt. Edward Sadowski-Nałecz i Feliks Łabędzki zostali schwytani przez Rosjan w miejscowości Zawady koło Jedlińska. Przewieziono ich następnie do Warki, gdzie rosyjski generał Mikołaj Iwanowicz Meller Zakomelski skazał ich na karę śmierci. Egzekucję wykonano 4 czerwca 1863r. ( egzekucja odbyła się w uroczystość Bożego Ciała, co wywołało wśród ludności duże oburzenie). Na egzekucję Moskale spędzili mieszkańców Warki i okolicznych wsi. Ciała powstańców zostały pogrzebane na miejscu straceń , później zostały ekshumowane i przeniesione na cmentarz parafialny w Warce . W nekrologu powstańczym Sadowskiego i Łabędzkiego napisano ”…Kraj wdzięczny , Pamięć waszą w długie lata przechowa i synowie nasi wnukom swym mówić o was będą”. Czwarty z wymienionych powstańców –Sawicki, jest zapewne tożsamy z Edmundem Sadowskim. Jego nazwisko zniekształcił w swoim pamiętniku wydanym we Lwowie w 1890r. Antoni Drążkiewicz, on tez podał 3 czerwca jako datę śmierci wymienionych powstańców. Jednak jako miejsce rozstrzelania podał prawidłowo Warkę , a nie Wartę . Prawdopodobnie pomyłkę miejscowości Warty z Warką „zainicjował” Hipolit Stupnicki, autor wydanego w 1865r. we Lwowie „Imionospisu poległych i straconych ofiar powstania 1863 i 1864r.” Niewykluczone jest także, że błąd mógł popełnić zecer składający czcionki. Podane przez H. Stupnickiego informacje różnią się nieco od tych umieszczonych obecnie na płycie pomnika .Wg Stupnickiego Kononowicz został rozstrzelany w Warcie 2.VI. , a Łabęcki i Sadkowski dopiero dwa dni później , w relacji brakuje nazwiska Sawickiego z oddziału Kononowicza.
W 1916r. z inicjatywy dr Witolda Łuniewskiego i żyjących wówczas weteranów z 1863r. Bronisławy Dull i Adama Pawłowicza na zbiorowej mogile powstańczej postawiono krzyż . Umieszczono na nim tabliczkę z napisem: „Żołnierzom polskim poległym w walce za wolność Ojczyzny w potyczkach pod Warta i Poprężnikami dnia 23 sierpnia 1863r i tu pogrzebani w 53 rocznicę ich bohaterskiej śmierci Rada Miejska m. Warty . Ojczyznę, Wolność racz nam wrócic Pani”. Z kolei w 1963r. z inicjatywy ówczesnych władz Warty i członków ZBoWiD-u ufundowany kamienny obelisk. Umieszczono na mim napis :” Powstańcom poległym pod Wartą i Poprężnikami w wqalce z caratem 1863r. ZBoWiD w Warcie” W latach 90 XX w. po raz kolejny została wymieniona tablica , a pierwotny napis został zastąpiony przez nowy, zawierający nazwiska poległych Powstańców. Zapewne na podstawie tych (i być może innych) opracowań powstała treść umieszczona na pomniku. Znajdujące się na zdemontowanej płycie błędne informacje są niestety do dzisiaj powtarzane w przewodnikach i informatorach turystycznych i dlatego należało zmienić tablicę. Ktoś popełnił błąd , nie sprawdzono dokładnie informacji. Ale lepiej późno niż wcale naprawić błąd.
Remont mogiły jest przeprowadzany dzięki dofinansowaniu w wysokości 10 tys. zł z Oddziału Dziedzictwa Kulturowego i Ochrony Pamięci Narodowej Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi oraz dofinansowaniu Samorządu Gminy Warta w wys. 200 zł.